Nieznane zabytki Krakowa - poza utartym szlakiem

Kraków to jedno z najpiękniejszych i najbardziej historycznych miast w Polsce, a jego Stare Miasto wpisane na listę UNESCO przyciąga co roku miliony turystów. Wawel, Rynek Główny, Sukiennice czy Kościół Mariacki znane są niemal każdemu. Ale poza tymi oczywistymi atrakcjami kryje się fascynujący świat zabytków, które rzadko trafiają do standardowych przewodników turystycznych. W tym artykule zabierzemy Cię w podróż poza utartym szlakiem, aby odkryć mniej znane, ale równie fascynujące zabytki dawnej stolicy Polski.

Podgórze – dzielnica kontrastów

Podgórze, położone na prawym brzegu Wisły, naprzeciwko Wawelu, przez wiele lat pozostawało w cieniu Starego Miasta. Jednak ta dawna, samodzielna miejscowość (do 1915 roku) skrywa niezwykłe zabytki i historię wartą poznania.

Kościół św. Józefa

Podgórski rynek to centrum dawnego miasta Podgórze, a jego dominantą jest neoklasycystyczny kościół św. Józefa, wzniesiony w latach 1832-1909. Ta monumentalna świątynia z charakterystyczną kopułą często umyka uwadze turystów, choć jej wnętrze z bogatym wystrojem, w tym obrazami Wojciecha Eliasza, robi ogromne wrażenie.

Ciekawostką jest fakt, że kościół zbudowano na miejscu dawnej austriackiej szubienicy, gdzie wykonywano wyroki na polskich patriotach.

Kopiec Krakusa

Niewielu turystów dociera do najstarszego krakowskiego kopca – Kopca Krakusa, który według legendy jest miejscem pochówku założyciela miasta, księcia Kraka. Ten tajemniczy kurhan, wzniesiony prawdopodobnie w okresie między VII a X wiekiem, góruje nad Podgórzem, oferując panoramiczny widok na cały Kraków.

Badania archeologiczne wykazały, że kopiec ma kształt stożka o średnicy podstawy ok. 60 metrów i wysokości ok. 16 metrów. Mimo wielu badań, jego dokładne pochodzenie i przeznaczenie nadal pozostają tajemnicą.

Zabytki dawnego getta

Podgórze to również miejsce tragicznej historii krakowskich Żydów podczas II wojny światowej. To właśnie tutaj w marcu 1941 roku Niemcy utworzyli getto, gdzie stłoczono ponad 15 000 Żydów z Krakowa i okolic.

Mniej znanym zabytkiem tego okresu jest Apteka "Pod Orłem" przy Placu Bohaterów Getta 18. Jej właściciel, Tadeusz Pankiewicz, jako jedyny Polak otrzymał pozwolenie na prowadzenie apteki na terenie getta i aktywnie pomagał jego mieszkańcom. Dziś w budynku mieści się oddział Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, przedstawiający historię krakowskiego getta.

Nieopodal znajduje się również fragment zachowanego muru getta przy ul. Lwowskiej, który w swojej formie przypominał żydowskie macewy (nagrobki) – celowy zabieg niemieckich okupantów, symbolizujący zagładę narodu żydowskiego.

Salwator i Przegorzały – na zachód od centrum

Zachodnie dzielnice Krakowa, oddalone od turystycznego zgiełku Starego Miasta, skrywają niezwykłe zabytki i malownicze zakątki, które warto odkryć.

Kościół św. Salwatora

Na wzgórzu Salwator stoi jeden z najstarszych kościołów w Krakowie – kościół św. Salwatora. Ta niepozorna, niewielka świątynia pochodzi z VIII lub IX wieku, a dzisiejszy budynek, mimo licznych przebudów, zachował fragmenty oryginalnego, romańskiego kościoła.

W pobliżu kościoła znajduje się również cmentarz Salwatorski, jeden z najpiękniejszych krakowskich cmentarzy, gdzie pochowano wiele wybitnych postaci związanych z miastem.

Zamek w Przegorzałach

Na wapiennym wzgórzu w Przegorzałach wznosi się niezwykły zabytek – neogotycki zamek zbudowany w latach 40. XX wieku. Ta tajemnicza budowla, znana również jako Willa Baszta, została wzniesiona przez Niemców podczas okupacji jako część Instytutu Niemieckiej Pracy na Wschodzie.

Obecnie w budynku mieści się restauracja "U Ziyada" oraz jednostki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Taras widokowy przy zamku oferuje wspaniałą panoramę na Wisłę, Las Wolski i Bielańsko-Tyniecki Park Krajobrazowy.

Nowa Huta – socrealistyczna perła

Dla wielu turystów odwiedzających Kraków Nowa Huta to wciąż terra incognita. Ta najmłodsza dzielnica miasta, budowana od podstaw jako wzorcowe socjalistyczne miasto dla pracowników kombinatu metalurgicznego, jest dziś fascynującym przykładem architektury socrealistycznej i miejscem z bogatą historią oporu przeciwko komunistycznej władzy.

Plac Centralny i okolice

Serce Nowej Huty stanowi monumentalny Plac Centralny im. Ronalda Reagana (dawniej Plac Centralny im. Włodzimierza Lenina), od którego promienisto odchodzą główne aleje dzielnicy. Zaprojektowany przez Tadeusza Ptaszyckiego układ urbanistyczny nawiązuje do barokowych założeń, a monumentalne budynki w stylu socrealistycznym przywodzą na myśl architekturę Moskwy czy Berlina Wschodniego z tego okresu.

Spacerując po Nowej Hucie, warto zwrócić uwagę na detale architektoniczne budynków – socrealistyczne płaskorzeźby, mozaiki, a nawet specjalne schrony przeciwatomowe ukryte pod budynkami mieszkalnymi.

Arka Pana – symbol oporu

Kościół Matki Bożej Królowej Polski, zwany "Arką Pana", to wyjątkowy zabytek Nowej Huty. Ta modernistyczna świątynia, wzniesiona w latach 1967-1977 według projektu Wojciecha Pietrzyka, powstała jako symbol oporu mieszkańców wobec komunistycznych władz, które planowały stworzyć w Nowej Hucie "miasto bez Boga".

Wewnątrz kościoła znajduje się wiele cennych dzieł sztuki, w tym 14-metrowy krucyfiks autorstwa Bronisława Chromego oraz witraże zaprojektowane przez Wiktora Ostrzołka. Budowa świątyni była możliwa dzięki determinacji mieszkańców i wsparciu kardynała Karola Wojtyły, późniejszego papieża Jana Pawła II.

Kazimierz – poza głównym nurtem

Kazimierz, dawna żydowska dzielnica Krakowa, w ostatnich latach stała się jedną z modniejszych części miasta. Jednak poza głównymi ulicami, jak Szeroka czy Józefa, kryją się zaułki i zabytki, które wciąż czekają na odkrycie.

Zakamarki Kazimierza Chrześcijańskiego

Mało kto wie, że Kazimierz historycznie dzielił się na dwie części: żydowską i chrześcijańską. Podczas gdy dawne żydowskie części dzielnicy są dziś pełne turystów, zachodnia, chrześcijańska część Kazimierza zachowała swój autentyczny charakter.

Na szczególną uwagę zasługuje gotycki kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św. Małgorzaty z klasztorem Augustianów, wzniesiony w XIV wieku z fundacji Kazimierza Wielkiego. Jego monumentalne wnętrze skrywa niezwykłe dzieła sztuki, w tym gotyckie witraże i barokowy ołtarz główny.

Nieopodal znajduje się również kościół Bożego Ciała – gotycka bazylika z XIV wieku z imponującą 76-metrową wieżą, z której roztacza się wspaniały widok na Kraków.

Zapomniane synagogi

Choć synagoga Remuh i Stara Synagoga są dobrze znane turystom, na Kazimierzu znajduje się kilka mniej odwiedzanych, ale równie interesujących synagog. Jedną z nich jest Synagoga Izaaka (Ajzyka) przy ul. Jakuba, wzniesiona w stylu renesansowym w latach 1638-1644.

Synagoga ta, nazwana imieniem swojego fundatora, kupca Izaaka Jakubowicza, jest obecnie w trakcie renowacji, ale jej monumentalna bryła i renesansowe detale można podziwiać z zewnątrz.

Warto również odszukać Synagogę Wysoką przy ul. Józefa 38, wzniesioną w XVI wieku. Jej nazwa pochodzi od faktu, że sala modlitewna znajduje się na piętrze, a na parterze mieściły się niegdyś sklepy. Dziś w budynku znajduje się Centrum Kultury Żydowskiej, organizujące liczne wydarzenia kulturalne.

Krakowskie podziemia

Pod powierzchnią Krakowa kryje się fascynujący świat podziemnych korytarzy, komnat i piwnic, które przez wieki służyły mieszkańcom miasta jako magazyny, schronienia, a nawet miejsca wytwarzania różnych produktów.

Podziemia Rynku – poza Sukiennicami

Podczas gdy muzeum pod Sukiennicami przyciąga tłumy turystów, mało kto wie, że pod innymi częściami Rynku również znajdują się fascynujące podziemia. Jednym z takich miejsc są podziemia pod kamienicą "Pod Krzysztofory" przy Rynku Głównym 35, gdzie mieści się oddział Muzeum Historycznego Miasta Krakowa.

W podziemiach tej okazałej barokowej kamienicy można podziwiać zachowane fragmenty średniowiecznej zabudowy, w tym fundamenty dawnych kramów kupieckich i relikty wcześniejszej zabudowy drewnianej.

Podziemia klasztoru Dominikanów

Mało znaną atrakcją są również podziemia klasztoru Dominikanów, znajdujące się pod kościołem św. Trójcy. W tych rozległych, gotyckich piwnicach można zobaczyć pozostałości najstarszego kościoła dominikańskiego z XIII wieku oraz fragmenty romańskiej rotundy św. Trójcy, która stała w tym miejscu jeszcze przed przybyciem dominikanów do Krakowa.

Zwiedzanie tych podziemi jest możliwe wyłącznie z przewodnikiem podczas specjalnych tur organizowanych przez klasztor.

Forty Twierdzy Kraków

Na obrzeżach Krakowa znajduje się unikatowy zabytek inżynierii militarnej – pierścień fortów Twierdzy Kraków, jednej z największych twierdz w Europie z okresu austro-węgierskiego.

Fort 49 "Krzesławice"

Jednym z najlepiej zachowanych fortów jest Fort 49 "Krzesławice", wzniesiony w latach 1874-1875 na planie pięcioboku. Początkowo był to fort artyleryjski, który w latach 1881-1886 został przebudowany na fort pancerny.

Obecnie fort został zrewitalizowany i mieści się w nim oddział Muzeum Krakowa - Dzieje Nowej Huty oraz Młodzieżowy Dom Kultury. Wokół fortu utworzono park, w którym można podziwiać zachowane elementy fortyfikacji, w tym fosy, wały i kaponiery.

Fort 38 "Skała"

Innym wartym odwiedzenia obiektem jest Fort 38 "Skała", wzniesiony w latach 1878-1885 na wzgórzu Sowiniec w Lesie Wolskim. Ten fort artyleryjski jest dziś siedzibą Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Choć samo obserwatorium nie jest dostępne do zwiedzania na co dzień, okolice fortu to doskonałe miejsce na spacer, oferujące piękne widoki na Kraków i okolice.

Praktyczne informacje dla odkrywców

Aby Twoja wyprawa śladami mniej znanych zabytków Krakowa była jak najbardziej udana, przygotowaliśmy kilka praktycznych porad:

Komunikacja miejska

Kraków posiada dobrze rozwiniętą sieć komunikacji miejskiej, obejmującą tramwaje i autobusy. Warto rozważyć zakup biletu dobowego (20 zł) lub 3-dniowego (48 zł), który umożliwia nieograniczoną liczbę przejazdów w obrębie miasta.

Do odleglejszych fortów najwygodniej dotrzeć rowerem – w Krakowie działa system wypożyczalni rowerów miejskich Wavelo, a także liczne prywatne wypożyczalnie.

Najlepszy czas na zwiedzanie

Kraków jest miastem zatłoczonym przez turystów, szczególnie w sezonie letnim. Jeśli chcesz uniknąć tłumów, rozważ wizytę wiosną (kwiecień-maj) lub jesienią (wrzesień-październik), kiedy pogoda nadal sprzyja spacerom, a liczba turystów jest mniejsza.

Większość zabytków opisanych w artykule jest znacznie mniej zatłoczona niż główne atrakcje miasta, nawet w szczycie sezonu.

Przewodniki i mapy

W księgarniach i punktach informacji turystycznej dostępne są specjalistyczne przewodniki po mniej znanych atrakcjach Krakowa, np. "Kraków nieoczywisty" czy "Sekrety Krakowa". Warto również skorzystać z aplikacji mobilnych, takich jak "Kraków Travel" czy "Twierdza Kraków", które zawierają informacje o mniej znanych zabytkach.

Podsumowanie

Kraków to miasto, które nigdy nie przestaje zadziwiać – nawet po wielokrotnych wizytach można odkryć tu coś nowego i fascynującego. Poza sztandarowymi zabytkami kryje się bogactwo historii, architektury i kultury, które czeka na odkrycie przez bardziej dociekliwych turystów.

Zachęcamy do zejścia z utartych szlaków i poznania innego oblicza dawnej stolicy Polski. Czy to będzie spacer po socrealistycznej Nowej Hucie, odkrywanie zakamarków Podgórza, czy eksploracja tajemniczych podziemi – te mniej znane zabytki z pewnością dostarczą niezapomnianych wrażeń i pozwolą lepiej zrozumieć niezwykłą historię tego wyjątkowego miasta.